Odrodzenie Europa literatura tematyka

Odrodzenie Europa literatura tematyka

Odrodzenie na Zachodzie Europy

Za wydarzenia historyczne istotne dla renesansu, kształtujące nową Europę i zmieniające sposób myślenia ludzi, uznajemy odkrycia geograficzne. Odkrycie nowych ziem, w tym Ameryki, spowodowało rozszerzenie horyzontów myślenia, napływ pieniądza do Europy, a tym samym inny, mniej ascetyczny, a bardziej wystawny styl życia. Spo­wodowało to także bogacenie się miast, możliwość inwestycji, rozwój architektury, sztuki itp. Drugim, zresztą bę­dącym konsekwencją także odkryć geograficznych, wydarzeniem istotnym dla tworzenia nowej epoki było po­wstanie silnych państw, odejście od uniwersalizmu Europy, wykształcenie się języków narodowych, silnych dy­nastii postępujących w myśl interesów państw. Istotnym wydarzeniem, które szczególnie wpłynęło na literaturę było wynalezienie druku. Z kolei przyczyną zmian w Kościele będzie reformacja – jeden z głównych prądów re­nesansu, który powoduje powstanie nowych nurtów wyznaniowych.

Renesans

oznacza odrodzenie – odnowienie i przywołanie ideałów antyku, odrodzenie nauki po stuleciach „ciemnej” epoki średniowiecza. W końcu odrodzenie znaczyć zaczęło także odnowę i rozwój ludzkości. Granice czasowe tej epoki są różne dla różnych rejonów Europy. Ponieważ kolebką renesansu były Włochy – tam odro­dzenie zaczęło się najwcześniej i umieszczamy początek epoki w XIV wieku. W Europie północnej jednak roz­poczęło się w XV wieku, a rozwinęła w XVI. W Polsce renesans przypada na czasy panowania Jagiellonów i trwa do końca w. XV po 30 lata XVII wieku.

Mecenat

to opieka możnych nad wybitnymi twórcami, artystami w zakresie kultury i sztuki. Mecenas był to opie­kun artystów i protektor malarzy, pisarzy, rzeźbiarzy. Nazwa ta pochodzi od prawdziwego nazwiska arystokraty rzymskiego Mecenasa, który opiekował się twórcami ówczesnej literatury (np. Horacym, Wergiliuszem). W rene­sansie zjawisko to stało się modne i ogromnie przyczyniło się do rozwoju różnych dziedzin sztuki.

Humanizm

– to prąd, który w centrum zainteresowania myślicieli, artystów, uczonych stawia człowieka. Humani­ści głosili potrzebę poznania i kształcenia indywidualistycznej, silnej jednostki ludzkiej. W myśl humanizmu człowiek jest wielce wartościowy, liczy się jego talent, liczy się każde odrębne istnienie.

Antropocentryzm jest związane z humanizmem, oznacza bowiem właśnie usytuowanie człowieka (antropos) w centrum świata. Jest niejako odwrotnością średniowiecznego teocentryzmu (Bóg w centrum świata). Hasłem humanizmu stało się słynne zdanie Terencjusza: „Człowiekiem jestem i nic co ludzkie, nie jest mi obce”

Reformacja to drugi z głównych prądów myślowych renesansu. Mianem reformacji określamy wielki ruch reli­gijny i narodowy XVI wieku, mający na celu reformację Kościoła katolickiego, jego praktyk i doktryn. Początek reformacji umieszczamy w roku 1517, kiedy to miało miejsce wystąpienie Marcina Lutra. Marcin Luter skryty­kował w swoich „Tezach o odpustach” głównie praktykę „pieniężnych” odpustów (czyli możliwości odkupienia grzechów pieniędzmi wpłaconymi Kościołowi) a także zażądał tłumaczenia biblii na języki narodowe. Ruch re­formacji stał się przyczyną wojen religijnych, podziałów między ludźmi, lecz wzmocnił dążenia narodowościowe, przyniósł nowy typ sztuki, obyczajów, osłabił władzę Kościoła a przyczynił się do umocnienia władzy świeckiej.

Luteraniem – rozpropagowany w Niemczech, twórcą tego nurtu był Marcin Luter. Istotnie jest to podejście wy­znawców tego nurtu do Biblii – głoszą, że można ją interpretować indywidualnie, że należy ją tłumaczyć na języki narodowe, że Kościół , że jest jedynym autorem rozumiejącym prawidłowo Biblię.

Kalwinizm – nurt, który objął Francję, Szwajcarię, Niderlandy; pochodzący od Jana Kalwina. Kalwiniści głosili teorię Protestanci, tzn. że wierzyli w przeznaczenie, w to, że każdy człowiek ma swój los zapisany w gwiazdach, przeznaczone mu jest niebo albo piekło, a życie człowieka jest realizacją ustalonego już scenariusza. Nauka tego ruchu propaguje ideały pracy i gromadzenia dóbr. Posiadanie staje się zasługą, a bezczynność grzechem.

Anglikanizm – nurt religijny powstały w Anglii. Tłem tego ruchu były sprawy natury politycznej i prywatnej. Prywatny wymiar decyzji króla Henryka VIII polegał na tym, że pragnął on poślubić Annę Boleyn, zaś kościół katolicki odmawiał mu rozwodu. Wobec tego Henryk VIII sam mianował się zwierzchnikiem kościoła anglikań­skiego, poślubił ukochaną, którą zresztą później skazał na ścięcie głowy. Motyw ten stał się inspiracją literatury i sztuki późniejszych epok, choć badacze dopatrują się w tym wydarzeniu historycznym także wielu innych przy­czyn niż ta romantyczna opowieść.

Arianie lub bracia polscy – nurt, który rozwinął się w Polsce był nurtem radykalnym, gdyż prócz założeń reli­gijnych, głosił także hasła społeczne – np. bracia polscy potępiali poddaństwo chłopów, głosili potrzebę wyrze­czenia się majątków. Arianie zostali wygnani z kraju w połowie XVII wieku.

Odrodzenie czy Renesans

1. Nazwa epoki

We Włoszech XV i XVI w nazwany został odrodzeniem (innowierstwo). Epoka ta przyjęła się jednak pod nazwą francuską (remaissance)

2. Czas trwania odrodzenia na Zochodzie Europy

Odrodzenie jest to epoka literacka między średniowieczem a barokiem. We Włoszech trwała od XIV wieku do początku XVI wieku. W XV wieku rosprzetrzeniła się na kraje Europy Zachodniej.

3. Początki odrodzenia we Włoszech

Wiek XV i XVI jest epoką wielkich odkryć geograficznych. Kolumb odkrył w 1492 Amerykę, Vasco da Gama znalazł drogę morską do Indii, opływając Afrykę w 1498 roku, zaś Magellan odbył pierwszą podróż naokoło świata w 1522 roku. Odkrycia te przyczyniły się do rozwoju nauk przyrodniczych. W 1543 Kopernik ogłosił swoje wielkie odkrycie. Silne przeobrażenia zaszły też w dziedzinie religijnej pod wpływem reformacji. Ogromny wpływ na życie umysłowe wywarł wynalazek druku. dokonany przez Jana Gutenberga

4. Wybitni przedstawiciele włoskiego odrodzenia

Dante Alighieri (1265-1321) zasłynął przede wszystkim jako autor ,,Boskiej komedii”, obszernego poematu w stu pieśniach, podzielonego na trzy części: Piekło, Czyściec, Raj. Dante odbywa wędrówkę, prowadzony przez poetę rzymskiego Wergiliusza potem przez Beatrycze.w piekle spotyka przestępców ,między innymi wła­snych przeciwników politycznych, w czyśćcu skruszonych pokutników ,wśród których znajdują się przyjaciele Dantego.W raju przebywają zjawy, zażywając wiekuistego szczęścia.Wędrówka ta ma charakter alego­ryczny,przedstawia podniesienie się człowieka z grzechu i upadku poprzez poznanie swych win i pokutę ku świętości. Pomysł wędrówki po zaświatach, wymowa moralizatorska utworu są zgodne z programem poezji śre­dniowiecznej. Jednocześnie jednak w utworze przejawia się humanistyczna wiara w człowieka, troska o jego ludzkie potrzeby i prawo do szczęścia. Charakterystyczny dla nowych, renesansowych tendencji jest także fakt że utwór został napisany po włosku,a nie po łacinie.

Franciszek Petrarka (1304-1374) jest znany jako autor sonetów do Laury swej wyidealizowanej miłości. Cykl ten składa się z około trzystu pięćdziesięciu utworów, napisanych w języku włoskim. Petrarka jest także autorem dzieł naukowych, poświęconych kulturze starożytnego Rzymu.

Jan Boccacio (1313-1374) jest twórcą włoskiej prozy artystycznej, autorem słynnego ,,Dekamerona”, zbioru stu nowel, opowiadanych przez dziesięć dni w grupie siedmiu dam i trzech kawalerów, którzy schronili się na wsi, uciekając z miasta przed zarazą.

a) Leonardo da Vinci – człowiek wszechstronnie zdolny

b) Michał Anioł Buonarroli

c) Rafael Santi

5. Przedstawiciele literatury odrodzenia włoskiego

a) Dante – „Boska komedia”

b) Petrarka – „Sonety do Laury”

c) Boccaccio – „Decameron„

6. Przedstawiciele odrodzenia Europejskiego

a) Serwantes (hiszpan) – „Don Kichot„

Życie i twórczość Williama Shakespere’a

1. Powstanie teatru elżbietańskiego

Teatr elżbietański to teatr funkcjonujący za czasów panowania Elżbiety I – XV wiek

2. Dramat elżbietański

Dramat cechujący się:

a) zerwaniem zasady trzech jedności: miejsca, czasu i akcji

b) bohaterowie są dynamiczni: są uwikłani w różne namiętności życiowe

c) występują osoby niezwykłe o silnych charakterach oraz osoby zwykłe, zwyczajne, małostkowe

d) wprowadzenie do teatru tradycji narodowych, kronik historycznych

e) tragedia zawierała elementy lityczne, komiczne i groteskowe

3. Życie najwybitniejszego przedstawiciela angielskiego

William Sheakepear urodził się w 1564 roku w Stratford nad Avonem, zmarł w 1616. Uczył się krótko, jedynie w miejskiej szkole w Stratfordzie. Ożenił się mając zaledwie 18 lat. Przybył do Londynu w 1588 r. Rozpoczął karierę jako skryba, aktor i współautor przeróbek. W 1596 uzyskał tytuł szlachecki dla siebie i swojej rodziny. Na kilka lat przed śmiercią przybył w rodzinne strony.

Z twórczości Sheakepear’a nie zachował się ani jeden z rękopisów, szereg utworów było wielokrotnie przera­bianych, niektóre powstały, być może we współpracy z innymi osobami. Był on autorem około 36 sztuk teatral­nych. Pisał kroniki historyczne, komedie oraz tragedie. Kroniki, w większości tematycznie związane z dziejami Anglii w XV w. Za najlepsze komedie uważa się: „Poskromienie złośnicy”, „Stracone zachody miłości”, „Sen nocy letniej”, „Wiele hałasu o nic”, „Kupiec wenecki”, zaś spośród tragedii wymienić należy: „Juliusz Ce­zar”, „Tymon Ateńczyk”, „Król Leos”. Za osobny gatunek uznać trzeba tragedie takie jak „Opowieść zimowa”, „Burza”

Dzieje „Magbeta”

1. Zwycięstwo Szkocji

a) Okrycie się sławą Magbeta i Banka

b) zdrada tana Kadoru

c) decyzja króla o przekazanie tronu Kardorowi i Magbetowi

2. Powrót Magbeta do domu

a) Przepowiednie trzech czarownic

– zapowiedź zaszczytów i korony królewskiej dla Magbeta

– korona dla potomków Bankra

3. Realizacja przepowiedni

a) list do żony – radość Magbeta

b) zdradziecki plan małżonków

c) zapowiedź wizyty króla Dunkana

d) uczta na zamku

4. Zabójstwo Dunkana

a) odkrycie zabójstwa przez Makdufa

b) Magbet rzuca podejrzenia na strażników

c) wyrzuty sumienia po wykonaniu zbrodni

5. Magbet królem

a) ucieczka Malkolma i Donalbeina

b) Podejrzenia skierowane na dzieci Dankana

6. Magbet jako król wydaje ucztę

a) Magbet postanawia zgładzić rodziną Banka

– wynajęcie zabójców

– Fleance uchodzi z życiem

7. „Duch” Banka na uczcie

a) Lady Magbet usiłuje uspokoić zszokowanego męża

b) pojawienie się jeszcze kilkakrotnie ducha

c) potwierdzenie przestrogi

8. Magbet uważany za tyrana

a) rządy królewskie nie cieszą się popularnością

b) niezwykłość zachowania się Magbeta – podejrzany o dokonanie zbrodni

9. Magbet ponownie odwiedza czarownice

a) wieść o niechybnej śmierci, która go czeka

b) zginie z ręki człowieka, którego nie zrodziła kobieta

10. Makduf w Anglii

a) zabójstwo Lady Magduf i jej syna

b) zwrócenie się o pomoc do króla Anglii

c) Makduf dowiaduje się o okrutnym losie swojej rodziny

11. Obłęd Lady Magbet

a) jedna z dam pałacowych zwierza się lekarzowi na temat dziwnego zachowania Lady Magbet

b) lekarz obserwuje dziwne zachowanie królowej

c) śmierć królowej

12. Oblężenie zamku przez wojska pod wodzą Makdufa i Malkolma

a) podstępny atak wojsk

b) Magbet ginie z ręki Magdufa

c) spełnienie się przepowiedni Czarownic

13. Malkolm zostaje króle,

Tragizm „Magbeta” – bohatera dramatu Szekspira

1. Magbet decyduje się sam na pierwszą zbrodnię. Miał do wyboru: zabić lub odrzucić myśl o zbrodni

2. konsekwencje pierwszej zbrodni

3. Następne zbrodnie Magbeta jako tragiczne następstwa pierwszego czynu

4. Magbet to bohater typu szekspirowskiego, opanowany patologicznym uczuciem, jest postacią dynamiczną zmieniającą się w trakcie rozwoju wydarzeń, działa w efekcie, ogromnie uczuciowy, człowiek o nieprzeciętnych możliwościach.

Lady Magbet, kobieta o zbrodniczych instynktach, działa w sposób wyrachowany i egoistyczny. Ma wyrzuty su­mienia, pragnie zmazać winy, jej słaba psychika nie wytrzymuje ciężaru i ogromu dokonanych zbrodni i popełnia samobójstwo

NA CZYM POLEGA TRAGIZM MAGBETA W ZESZYCIE

Tragedia antyczna a dramat szekspirowski

Tragedia antyczna

1. Jedność miejsca czasu i akcji

2. Brak wątków pobocznych

3. Akcja rozgrywa się w jednym miejscu (24 godziny)

4. Bohaterowie są statyczni, jedna dominująca cecha

5. nie występują osoby zwykłe (3 aktorów)

6. Dużą rolę odgrywał chór

7. Występowanie maksymalnie 3 osób (grali tylko panowie)

8. Przyroda nie odgrywała roli

9. Tragedie były pisane na cześć bogów

10. Charakter poważny

Dramat szekspirowski

1. Brak jedności miejsca, czasu i akcji

2. Liczne wątkom poboczne

3. Akcja rozgrywała się na przełomie kilkunastu lat w wielu miejscach (XI wiek, autor bierze wiadomości z kro­nik historycznych)

4. Bohaterowie zmieniają się i kształtują swój charakter w skutek rozwoju akcji

5. Występowanie zwykłych, przeciętnych ludzi (nieokreślona liczba bohaterów)

6. Rolę chóru odgrywają na scenie czarownice

7. Występowanie dowolnej liczby aktorów na scenie (sceny zbiorowe, występują także kobiety)

8. Ważną rolę odgrywała przyroda

9. Wplatanie w treść utworu tradycji narodowych oraz kronik historycznych

10. Pomieszanie scen groteskowych z tragicznymi. Tajemniczość i groza, nowy typ bohatera

Początki odrodzenia w Polsce – charakterystyka

1543 – rozkwit (dzieło wydaje Kopernik)

1. Renesans w Polsce trwał na przełomie XV i XVI wieku

2. Za panowania Kazimierza Jagiellończyka w Polsce ludzie zaczęli się interesować literaturą i kulturą antyczną. W Akademii Krakowskiej na wystawie sztuk wyzwolonych czytano i objaśniano wówczas wielkich autorów kla­sycznych (Owidiusza, Horacego, Wergiliusza, Terencjusza). Do pogłębiania się tych studiów przyczyniła się działalność kulturowa przybywających cudzoziemców np. Włocha Filipa Buonaccorsi’ega, poety niemieckiego Komanda Celtisa.

3. Wynalezienie druku przez Jana Gutenberga w 1450 roku sprawiło rozwinięcie drukarstwa, a za razem obniżkę cen książek. Liczba drukarń wzrosła od 1503 r. Szczególnie zasłużeni impresorzy to Jan Haller, drukujący na zlecenie Akademii Krakowskiej, Florian Ungler, Hieronim Wietor i inni.

4. Do najbardziej znanych przedstawicieli odrodzenia literatury polskiej zaliczamy Andrzeja Frycza Modrzew­skiego (1503-72), Piotra Skargę (1536-1612), Mikołaja Reja (1505-69), Jana Kochanowskiego (1530-84), Miko­łaja Sępa-Szarzyńskiego (1550-81), Szymona Szymonowica (1554-1629)

Humanizm renesansowy

Człowiek epoki renesansu posiadał inny, całkiem nowy stosunek do świata niż jego poprzednik z epoki śre­dniowiecza. Ludzie w średniowieczu byli wyznawcami teocentryzmu, poglądu na świat opierającego się na nauce Kościoła, według którego Bóg był centrum wszechświata. Człowiek renesansu to humanista, odwrócił swoje myśli o życiu pozagrobowym i skupił się na zainteresowaniach ziemskich. Głosił optymistyczną radość życia. Propagował naturalne dążenie każdego człowieka do szczęścia. Zasługą humanizmu było konsekwentne dążenie do ukształtowania wolnej, silnej, harmonijnie rozwiniętej jednostki ludzkiej, która pragnęła swobodnie pozna­wać wielkość i piękno świata.

Człowiek renesansu, wykształcony na filozofii Platona i Cicerona, wielbiciel kultury starożytnej był wyznawcą antropocentryzmu, poglądu opartego na koncepcji filozoficznej uznającej, że człowiek jest centrum wszech­świata i celem jego rozwoju.

W takich właśnie warunkach zrodził się renesansowy humanizm, prąd umysłowy, zmierzający do odrodzenia znajomości języków i literatury klasycznej, do odrodzenia starożytnej wiedzy o człowieku, uznający za ideał wszechstronną pełnię człowieczeństwa.

humanizm stał się więc zaprzeczeniem ideałów średniowiecza, odwracał myśli ludzi o życiu pozagrobowym i skupiał na zainteresowaniach ziemskich, głosił optymistyczną radość życia, propagując naturalne dążenie każdego człowieka do szczęścia. Zasługą humanizmu jest konsekwentne dążenie do ukształtowania wolnej, silnej, har­monijnie rozwiniętej jednostki ludzkiej, która chce swobodnie poznawać wielkość i piękno świata. Humanizm podkreślał potęgę ludzkiego rozumu. W centrum zainteresowań humanistów znalazł się człowiek, wraz ze swoimi smutkami i radościami, ze swym cierpieniem i dążeniem do szczęścia. Termin używany jest obecnie także w szerszym znaczeniu i oznacza postawę intelektualną i moralną, nawiązującą do ideologii humanizmu renesanso­wego, wyrażającą się w zainteresowaniu sprawami człowieka, poszanowaniu jego godności.

W wiek XVI Polska przeżywa okres wielu przeobrażeń politycznych i społecznych. Z monarchii absolutnej przekształca się w republikę szlachecką. Powoduje to upadek władzy królewskiej z jednoczesnym wzrostem praw i przywilejów szlachty. Oprócz tego szerząca się bardzo silnie reformacja przyczyniła się do ożywienia ru­chu umysłowego. W kraju powstają dwie uczelnie. Młodzież polska nie tylko kształci się w Akademii Krakow­skiej, lecz często udaje się na studia zagraniczne do Niemiec i Włoch.

Szlachta walczyła o swą hegemonię w państwie nie tylko na sejmikach. Spory i dyskusje obejmowały coraz szersze kręgi społeczeństwa. Walka toczyła się między zwolennikami i przeciwnikami „egzekucji praw”, coraz więcej ludzi rzucało się w odmęt działalności publicystycznej. Publicyści starali się rozwikłać skomplikowane zagadnienia nie tylko polityczno-społeczne, ale także religijna.

Wiek XVI w Polsce został nazwany złotym wiekiem kultury polskiej, ponieważ jest to okres wielki potęgi politycznej państwa, szybkiego rozwoju gospodarczego, a jednocześnie doniosłych przemian kulturalnych, za­chodzących pod silnym wpływem kultury włoskiej. Oddziaływanie nowych prądów w Włoch pobudziło i rozwi­nęło zdolności, tkwiące w narodzie. Do największych osiągnięć polskiej nauki i kultury należy wiekopomnę od­krycie Mikołaja Kopernika, twórczość publicystyczna Andrzeja Frycza Modrzewskiego, która postawiła go w rzędzie najwybitniejszych umysłów epoki. Klemens Janicki, poeta polski pochodzenia chłopskiego za swą twór­czość publicystyczną w języku łacińskim otrzymał na Uniwersytecie w Bolonii wieniec poetycki. Pisał on piękne i melancholijne elegie, wyrażające uczucia osobiste, a patriotyzmowi swemu dał wyraz przedstawiając w po­etyckim skrócie zarys historii polskiej w dziele „Żywoty królów polskich”

Publicystyka wieku odrodzenia

Szlachta walczyła o swą hegemonię w państwie nie tylko na sejmikach. Spory i dyskusje obejmowały coraz szersze kręgi społeczeństwa. Walka toczyła się między zwolennikami i przeciwnikami „egzekucji praw”, coraz więcej ludzi rzucało się w odmęt działalności publicystycznej. Publicyści starali się rozwikłać skomplikowane zagadnienia nie tylko polityczno-społeczne, ale także religijna.

Wartość literacka tych pism jest różnorodna. Niektóre poruszają sprawy aktualne z ogólnoludzkiego punktu wi­dzenia, ukazując dawne życie polityczne i społeczne w sposób barwny, nie występujący w oficjalnej historii tego okresu. Są dowodem głębokiej mądrości politycznej i wzruszającej troski o losy ojczyzny, zadziwiają trafnością argumentów i samodzielnością sądów.

Ideał szlachcica ziemskiego w „Żywocie człowieka poczciwego” Mikołaja Reja.

1. Wiadomości o życiu i twórczości Mikołaja Reja

Mikołaj Rej urodził się w 1505 roku w Żurominie pod Haliczem jako syn zamożnej rodziny ziemiańskiej. W dzieciństwie i młodości uczęszczał do różnych szkół, ale niewiele się w nich nauczył, gdyż bardziej niż nauka po­ciągały go do zabawy i wesołe towarzystwo. Dopiero jako młodzieniec na dworze Andrzeja Tęczyńskiego, za­wstydzony własnym nieudztwem zaczął się dokształcać, przejmując humanistyczne zamiłowanie do nauki. Po opuszczeniu dworu Tęczyńskiego osiadł Rej na wsi, ale brał aktywny udział w życiu publicznym, obserwując przy tym bacznie otaczający go świat i ludzi. Doskonale zarządzał swymi licznymi majątkami, był gospodarzem z zamiłowania. Wiele podróżował po Polsce, ale za granicę nigdy nie wyjeżdżał. Zyskał sobie dużą popularność wśród szlachty, dzięki swemu sposobowi bycia – zawsze dowcipny, wesoły, a nawet rubaszny, pełen mądrości ży­ciowej. Około 1541 roku Rej przeszedł na protestantyzm, stał się gorliwym działaczem i pisarzem kalwińskim. Zmarł w 1569 roku

2. Jak rozumiesz hasło M. Reja

„A niechaj narodowie widy postronni znają, Iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają„

M. Reja nazwano „ojcem literatury polskiej” ponieważ był pierwszym pisarzem, tworzącym wyłącznie po polsku. Pisał dzieła w pełni oryginalne, nie zaś przeróbki obcych tekstów, toteż w utworach jego odbiło się współczesne życie narodu. On pierwszy dowiódł, że literatura może rozwijać się w języku narodowym, przyczyniając się w ten sposób do zwycięstwa języka ojczystego nad panującą dotychczas łaciną. Działania jego w tym zakresie były zupełnie świadome, był bowiem prawdziwie przywiązany do swojej ojczyzny i narodu. Napełniło go ustawiczną troską to, że Polacy gardzą swoim językiem i nie mają literatury narodowej. Z tej obywatelskiej troski zrodziło się hasło, które było myślą przewodnią całej twórczości:

„A niechaj narodowie wżdy postronni znają, Iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają„

Mikołaj Rej był samoukiem, toteż jego własne utwory, w których porusza aktualne zagadnienia polityczne, społeczne, religijne i obyczajowe mają charakter dydaktyczny. Sprostały one jednak – mimo tego mentor­stwa – aktualnym potrzebom społeczeństwa, dzięki czemu Rej stał się pisarzem popularnym i cenionym, ulubieńcem ostatnich Jagiellonów – Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta.

3. Treść fragmentów „Żywota człowieka poczciwego”

Obraz życia wiejskiego przedstawił także Mikołaj Rej w „Żywocie człowieka poczciwego”. Autor opisuje życie polskiego szlachcica, dzieląc je na trzy okresy: dzieciństwo i młodość, wiek dojrzały i starość. Na początku omawia wychowanie i kształcenie dzieci i młodzieży. Od najmłodszych lat należy czuwać nad obyczajami dziecka, strzec je od złego przykładu i uczyć moralności. Być może pamiętając swoje niefrasobliwie dzieciństwo. Rej sprzeciwia się zbyt surowemu i rygorystycznemu wychowaniu, radząc aby zwracać uwagę na ćwiczenia i rozrywki. W wieku młodzieńczym wystarczy, aby panicz wyjechał za granicę, a po powrocie odbył praktykę, nauczył się ogłady towarzyskiej na jakimś magnacki dworze. To zdaniem Reja wystarczyć, aby uważać się za człowieka odpowiednio przygotowanego do życia rodzinnego jak i społecznego. Rozważać można wybór różnych dróg życiowych, poeta jednak wyraźnie preferuje stan ziemiański, który gwarantuje spokój sumienia.

Druga księga jest poświęcona wiekowi średniemu Młody panicz po powrocie z magnackiego dworu powi­nien się ożenić, a żona powinna mu być równa majątkiem i stanem. Ciesząc się szczęściem rodzinnym i przyjem­nościami pracy na roli nie powinien szlachcic zapomnieć o powinnościach wobec ojczyzny, pełniąc na przykład godność posła ziemskiego, czy też solidnie wywiązywać się z innego powierzonego mu zadania. Autor stara się wyjaśnić, na czym polega prawdziwe szlachectwo. Składa się na to pojęcie szereg cnót, takich jak np. prawdo­mówność, umiar, rozsądek. Najohydniejsze zaś wady, niegodne cnotliwego szlachcica to dążenie do zdobycia bogactwa. Jest ono źródłem wszelkiej niesprawiedliwości i zdzierstwa. Nadmierne bogactwo zaś prowadzi do życia ponad stan. Poeta uważa pijaństwo za nałóg, gdyż ubranie jest poplamione i ubłocone, a rozmowa jest zu­pełnie bezsensowna. Według Reja każdy człowiek powinien zwalczać wszystkie wady i przywary, a pielęgnować cnoty, świadczyć dobrodziejstwa innym, pozyskać sobie prawdziwych przyjaciół, a wówczas czeka szlachcica największa nagroda na ziemi, a mianowicie „dobra sława„. Zakończenie tej księgi to sielankowy, a jednocześnie szczegółowy i drobiazgowy opis szczęśliwego życia szlachcica na wsi, na łonie rodziny, które upływa wśród zajęć gospodarskich i rozrywek.

W księdze trzeciej przedstawiona jest starość szlachcica. Starość człowieka jest najmniej ciekawa, mało barwa, pozbawiona interesujących obowiązków obyczajowych. Najwięcej miejsca zajmują wtedy rozprawy moralne o starości i śmierci, której jednak człowiek cnotliwy nie musi się lękać.

„Żywot…” jest nieocenionym źródłem do poznania bytu i obyczajów szerokich mas szlacheckich w wieku XVI. Odzwierciedlona w tym dziele została Rejowska radość życia, umiłowanie domu rodzinnego, najbliższych, pracy ziemiańskiej i przyrody. Ten portret szlachcica-ziemianina ukazuje człowieka kierującego się powszechnie ukaza­nymi cnotami i żyjącego zgodnie z naturalnymi prawami cyklu biologicznego.

Twórczość Reja miała znaczenie przełomowe w dziejach literatury polskiej, była dowodem, że nie tylko łacina, ale również język polski nadaje się do wyrażenia różnorodnych uczuć i przeżyć. Poeta po­sługiwał się niezwykle bogatym słownictwem, wyrazistym, czasem nawet dosadnym, często zaczerpniętym z potocznego języka. Najłatwiej radzi sobie Rej z obrazami satyrycznymi, trudniejsze jest dla niego opisy­wanie stanów uczuciowych. Da urozmaicenia swej wypowiedzi często używa pytań retorycznych, wy­krzykników, zwraca się do czytelnika bezpośrednio.

Humanistyczne wartości dorobku to radość człowieka, który potrafi cieszyć się życiem, potrafi w życiu ziemskim czuć się szczęśliwym. Ta pogodna afirmacja świata i jego spraw pozwala nazwać Reja po­etą-humanistą.

„Prawo szlacheckie jakie powinno być:. Mowa w tym fragmencie o idealne szlachcica. Ma on się nie chwalić herbem znajdującym się na sygnecie, nie wywyższać się, być cichym, pokornym, życzliwym, uprzejmym i szla­checkim

„Szara pych jako szkodliwe” Autor krytykuje złe postępowanie ludzi zarozumiałych, chytrych, samolubnych i pyszałków.

4. „ROK NA CZTERY CZĘŚCI PODZIELON”

W tym fragmencie mowa jest co szlachcic robi podczas poszczególnych pór roku. W czasie wiosny ogląda swoje gospodarstwo. sadzi drzewka, chodzi z czeladzią po sadach. sieje zboża. Kiedy nadchodzi lato ogląda wa­rzywa, pilnuje aby zborze dobrze i szybko dojrzewało. Podczas jesieniu zrywa w sadzie owoce i przygotowywuje zapasy na zimę. Kiedy przychodzi zima szlachcic dopiero odpoczywa sobie, jeździ na łowy itp.

Wiosną szlachcic dba o ogród i sad. W ogrodzie na odpowiednio przygotowanych grządkach sieje lub sadzi na­stępujące warzywa: rzodkiewki, sałatę, rzeżuchę, melony, ogórki, majeranek, szałwię, groch, koper i różne zioła. Robi to wszystko „bo prędko i rośnie i pożytek przynieść może”. W sadzie gospodarz powinien zaszczepiać drzewka, rozsadzać, czyścić, poobciniać zbędne pędy, okopać młode drzewka i obsypywać użurkami, pozbierać mszyce

Krytyka wad społecznych na podstawie „Krótkiej rozprawy między trzema osobami Panem, Wójtem a Plebanem” Mikołaja Reja

Stosunki społeczne jakie panowały w Polsce w epoce odrodzenia najlepiej przedstawił Mikołaj Rej w „Krótkiej rozprawie między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plabanem”. Utwór jest ostrym atakiem na wszelkie przeżytki feudalizmu w polskim życiu zbiorowym. Rej atakuje nawet politykę starego króla, który wciąż usiłuje bagatelizować żądania mas szlacheckich. Jednocześnie nie szczędzi samej szlachty, krytykując nie­dowład sądownictwa, panujące w sądach przekupstwo, złą organizację wojskową, nieudolność władzy ustawodaw­czej, wadliwą gospodarkę finansową, życie ponad stan, prywatę, pijaństwo. Słowa krytyki stanu szlacheckiego zawarte są w wypowiedziach Wójta i Plebana, który starając się odepchnąć ataki Pana przedstawia przekupstwo urzędów, sądownictwa i zabieganie szlachty o własne korzyści. Niepokój autora budzi sytuacja w polskim sejmie, w którym wciąż brak jednomyślności. Każdy z posłów myśli przede wszystkim o swych prywatnych interesach, nie zaś o dorobku publicznym i państwowym. Pan i prowokowany przez niego wójt wytykają duchowieństwu próż­niactwo, bezwzględność w ściąganiu ofiar i opłat. Wójt początkowo udaje prostaka, zachęcony jednak przez Pana pozwala się wciągnąć w dyskusję i obnaża kulisy „duszpasterskiej” działalności księdza. Natomiast Pan wypowiada się śmiało. Odważnie wyśmiewa ceremonie kościelne, w czasie których księża myślą tylko o swych dobrach doczesnych, nie wykazując żadnej troski o zbawienie. Przedmiotem szczególnego ataku Pana stały się wiejskie odpusty, na których w rezultacie nikt się nie modli o odpuszczenie grzechów. Wszystkie wymienione wyżej nadużycia, panujące bezprawie daje się najbardziej we znaki samym chłopom. Krytykując uprzywilejo­wane warstwy społeczeństwa dał Rej wyraz swemu współczuciu dla upośledzonego i uciskanego chłopa, który stwierdza:

„Ksiądz pana wini, pan księdza,

A nam prostym zewsząd nędza.”

„Krótka rozprawa…” jest doskonałym osiągnięciem artystycznym. Autor trafnie dostrzegł złożoność przedsta­wionych problemów, ukazał je w sposób barwny, wzbudził zainteresowanie czytelnika, ukazując w sposób humo­rystyczny różne obrazki obyczajowe – scenki z odpustu, targu, polowania, uczt. Jest pierwszym w historii naszej literatury autorem, który wprowadził do dzieła literackiego mowę potoczną, przełamując w ten sposób sztywny schematyzm średniowieczny. Nie ulega wątpliwości, że za Panem, Wójtem i Plebanem stoi sam Rej, znakomity obserwator, realista i humorysta, śmiejący się ze wszystkiego, co mu się w życiu ludzkim nie podoba, co go razi i co uważa za szkodliwe. Autor stosuje też ironię, polegającą na „udawaniu głupiego” na demonstrowaniu przeja­wów głupoty, przy zachowaniu udanej powagi.

Renesansowy charakter poznanych fraszek Jana Kochanowskiego

Fraszki są to drobne utwory okolicznościowe o charakterze żartobliwym, które poeta pisał niemal przez całe życie. Zbiór fraszek składa się z 3 ksiąg i obejmuje 300 dłuższych i krótszych utworów. Ponieważ fraszki powstawały przez wiele lat jego rezultat obserwacji życia na dworze króla, biskupów i magnatów, na sejmach i sejmikach, w podróżach i w czasie pobytu na wsi stanowią one swoisty rodzaj pamiętnika poety, zawierają bogatą galerię szkiców z życia szlacheckiego i dworskiego, duchowego i wojskowego, wiejskiego i miejskiego. Głównym boha­terem fraszek uczynił poeta samego siebie, o czym świadczą zarówno fraszki autobiograficzne, jak i wypowiedzi na temat twórczości oraz liczne uwagi o fraszce i jej charakterze.

Fraszki Kochanowskiego mają charakter renesansowy, ponieważ do poezji zostały wprowadzone tematy związane z życiem codziennym poety, z jego radościami i smutkami, weselem i troską. Utwory te cechuje atmosfera realizmu i codzienności, pochwała zabawy i przyjaźni, towarzyskiej rozmowy, dźwięczą w nich echa przeżytych zawodów miłosnych, a nawet ukazane są poglądy religijne i filozoficzne. Treść fraszek jest różnorodna, dotyczy dworskiego życia, miłości, przyjaciół, a nawet postawy człowieka wobec świata. Jest to postawa typowo renesansowa, a wyraża się ona w nowym pojmowaniu życia, w nowym widzeniu przyrody, w głoszeniu optymistycznej radości życia

Fraszka to epicki utwór wierszowany o różnorodnej tematyce, mającej charakter żartobliwy, satyryczny i reflek­syjny

Fraszka z włoskiego – błahostka, była ulubioną formą wypowiedzi J. Kochanowskiego. Wzorował je na utworach Anakreona, Katullasa oraz na mitologii greckiej i rzymskiej. Niektóre fraszki miały charakter epigramatów (krótkich napisów nagrobkowych) mających, krótką zwięzłą pointę.

„Na swe księgi” we fraszce tej autor zapowiada co będzie pisał we fraszkach. Tematyka ich będzie różnorodna, utwory te będą miały najczęściej charakter żartobliwy, wesoły, moralny.

„O żywocie ludzkim” – poeta zwraca się w niej do Boga, którego określa filozoficznym mianem „Wiecznej Myśli”. Bóg obserwujący ludzkie zmaganie z losem ma niezłą zabawę, patrząc jak ludzie walczą między sobą o dobra do­czesne. Poeta zdecydowanie odcina się od podobnych działań, przygląda się tylko ze stoickim spokojem tym ludzkim poczynaniom, wyznając:

„Niech drudzy za łby chodzą, a ja się dziwuję”

We fraszce tej autor dokonał głębokiej analizy życia ludzkiego i stwierdził, że jest ono błahostką, szybko przemija; jest fraszką i nie warto zbyt troskliwie zabiegać o dobra, urodę, sławę i pieniądze, gdyż są to wartości nietrwałe

„Na zdrowie” – fraszka podkreśla wielką wartość zdrowia, które człowiek zwykle zaczyna podkreślać, gdy je traci. Poeta pragnie aby bezcenny klejnot, jakim jest zdrowie, zagasiło na stałe w jego domu.

„Na lipę” poeta wyznał, że w jej dobroczynnym cieniu chronił się chętnie, tu bowiem nie dochodziły promienie słoneczne nawet w południe, w największy upał:

„Tu zawżdy chłodne wiatry z pola zawiewają

Tu słowicy, tu szpacy wdzięczne narzekają”

Autor podkreśla przydatność lipy, podkreśla jej zalety, daje chłód w lecie, nektar dla pszczół,, śpiew ptaków. Autor chwali lipę za jej wspaniały wygląd, dziękuje jej, że może pod nią odpocząć.

„Raki” Autor tej fraszki naśmiewa się z kobiet, krytykuje ich wady, zwraca uwagę na pewne sprawy w sposób żartobliwy.

„O doktorze Hiszpanie” W tej fraszce Kochanowski przedstawił jedną z uczt, która odbyła się na zamku . Mieszkał tam prawnik, doktor praw Piotr Royzyusz, który chciał iść spać. Dano mu komnatę. Szlachta nie zwra­cając na niego uwagi bawiła się dalej. Koło północy przypomniano sobie o doktorze. Wspólnie postanowiono go odwiedzić z dzbanem pełnym wina.

Kiedy kołatano do drzwi jego komnaty, doktor nie otworzył. Wyrażono więc je i obudzono doktora. Prawnik był zmuszony bawić się z nimi przez całą noc, a rano wstał pijany. Świadczy o tym cytat:

„Trudny – powiada- mój rząd z tymi pany’

Szedłem spać trzeźwo, a wstanę pijany”

Autor w tej fraszce skrytykował postępowanie szlachty. Ostrzega nas, aby nie budzić i zachęcać do zabawy, jeśli sobie ktoś tego nie życzy. Należy bawić się w taki sposób, aby nikomu nie przeszkadzać. Ta fraszka Kochanow­skiego świadczy o tym, jak szlachta w XVI w lubiła huczne zabawy i przyjęcia.

„Do gór i lasów” Fraszka ma charakter biograficzno-refleksyjny, napisana ok. 1580 roku wspomina minione ży­cie poety. Pod wpływem przyrody Kochanowski snuje refleksje i wspomina, fakty własnego życia: podróż po morzu Śródziemnym, podróż po Europie Zachodniej, zwiedzanie groty Sybilii pod Neapoleonem, okres studiów, pasowanie na rycerza i wyprawę na Inflanty, okres dworski, zdobywał wykształcenie duchowne (miał przywilej i czerpał dochody z probostwa). Poeta mianuje się Proteuszem (bożkiem mitologicznym, który często zmieniał postać). Kończy stwierdzeniem zaczerpniętym z wierszy Horacego (carpe diem), że nie boi się ryzyka. Poeta jest zwolennikiem filozofii epikurejczyków.

Podsumowanie: Renesansowy charakter fraszek J. Kochanowskiego

a) zachwyt pięknem przyrody Na lipę, Do gór i lasów

b) radość i pochwała życia na ziemi- afirmacja życia Na dom w Czarnolesie

c) przejęcie postawy życiowej od starożytnych stoików i epików Na fraszki, Do muz

d) wyrażanie przeżyć i uczuć ludzkich O żywocie ludzkim, Do Hanny

e) obraz wad i zalet ludzkich Raki, Na Konrata, Na nabożną, O doktorze Hiszpanie

f) wyrażanie uczuć patriotycznych Na sokalskie mogiły

g) podkreślenie wielkiej wartości zdrowia Na zdrowie

Pieśni Jana Kochanowskiego jako wyraz poglądów poety na świat i życie

1 Pieśń jako gatunek literacki – jest utworem lirycznym, wierszowany i stroficzny, o jednakowej ilości wersów w zwrotce, posiadający rytm i rym, czasami posiada refren. Gatunek ten wywodzi się ze starożytnych pieśni zwa­nych warmina, często śpiewanych przez autorów przy akompaniamencie muzyki. Był bardzo popularny gatunek w czasach starożytnych. Spopularyzował je Horacy. Mają one różnorodny charakter: pochwalne, patriotyczne, re­fleksyjne, obyczajowe, religijne i filozoficzne.

„Pieśni” Jana Kochanowskiego ułożone w 2 księgi zawierają 50 utworów. Wśród nich znajdują się utwory, w których poeta wypowiada się na temat tego, co w życiu najważniejsze, co najwyżej cenił, a e prawdzi­wego człowieka. W innych utworach tego cyklu odnajdujemy pochwalę życia, zachwyt nad pięknem przyrody, refleksje o zmienności ludzkiego losu. W „Pieśniach” najdobitniej wyraziła się renesansowa po­stawa poety, formułującego pewne zasady etyczne, którymi trzeba kierować się w życiu. Są to cnota, czy­ste sumienie, rozum, męstwo, służba dla dobra ogółu w korzystaniu z uroków życia.

2. Charakter filozoficzny pieśni: „Czego chcesz od nas Panie”

Pieśń ta nazywana jest „Hymnem do Boga”. Bóg w tym utworze jest stwórcą świata: uporządkowanego z oddzie­lonym dniem i nocą, podziałem ziemi na lądy i morza, podziałem roku na cztery pory. Wszystko co człowiek uważa za swoje, w rzeczywistości należy do Boga. Nie chce od ludzi ofiar (bo wszystko należy przecież do niego), jednak chcąc być Jemu wdzięczni składają hołd ku jego czci (dziękują za wszystkie dary i proszą o po­myślność na następne dni )

3. Wiara w przeznaczenie – „Pieśń IX” („Chcemy sobie być radzi”)

Jednym z podstawowych ideałów renesansu była afirmacja życia, skłonność do wesołej zabawy w miłym towa­rzystwie. Ten styl życia przedstawił poeta w pieśni „Chcemy sobie być radzi”. Na początku autor wzywa do wspólnej wesołej zabawy przy muzyce i dobrym winie, ponieważ nie wiadomo co nas jutro czeka. Wkrótce jed­nak nachodzą poetę refleksje – trzeba zachować spokój i wewnętrzną równowagę, właśnie dlatego, że nie możemy przewidzieć przyszłości, ani przeniknąć rozumem zmienności losu. Poeta uważa, że trzeba wszystko przyjmować spokojnie i z umiarem. W tym celu Kochanowski przedstawia obraz burzy w trakcie której nie powinno się poddawać rozpaczy, czy też modlić się o ratunek. Zarówno tam na morzu ja i i w życiu nawet w czasie burz czy nieszczęść należy zachować spokój, ów osławiony „złoty środek”, dzięki któremu udaje się człowiekowi zachować renesansową radość życia:

„Wszystko się dziwnie plecie

Na tym tu biednym świecie;

A kto chciał rozumem wszystkiego dochodzić,

I zginie, a nie będzie umiał w to ugodzić”

4. Afirmacja życia „Pieśń XX” („Miło szaleć kiedy czas potemu”)

Wśród pieśni charakteryzujących renesansową postawę poety należy wymienić utwór noszący tytuł „Miło szaleć kiedy czas potemu”. Jest to utrzymany w epikurejskim tonie optymistyczny hymn do radości. Trzeba się cieszyć życiem, trzeba się bawić, „kiedy czas po temu”. Zabawa będzie weselsza przy suto zastawionym stole i pełnym dzbanie wina. Zabawie trzeba poświęcić się całkowicie , zgodnie ze starożytną, horacjańską zasadą „carpe diem” (używaj dnia). W trakcie wesołej zabawy trzeba zapomnieć o różnicach i uprzedzeniach stanowych.

„Przywileje powieśmy na kołku

A ty wedle pana siądź pachołku”

5. Patriotyczny charakter „Pieśni o spustoszeniu Podola”

Kochanowski wspomina w pieśni o napadzie Turków i ich najemników Tatarów na Podole w 1575 roku podczas bezkrólewia po ucieczce Henryka Walezego z Polski

Kochanowskiemu nie była obca troska o losy Ojczyzny. Wyrazem tych uczuć są pieśni patriotyczne autora, a wśród nich najbardziej znana „Pieśni o spustoszeniu Podola” , Na początku utworu poeta przestawia tragiczne skutki najazdu Tatarów i Turków, w 1575 roku . Ziemia podolska została spustoszona, najeźdźcy dzielili łupy. Wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostało się do niewoli, gdzie spotyka je okrutny los – Bądź zostaną sprzedane Turkom, bądź też pozostaną tatarskimi jeńcami. Pisał poeta: „Córy szlacheckie (żal się, mocny Boże!)

Psom bisurmańskim brzydkie ścielą łoże ”

Hańba Polaków jest tym większa, że pozwolili się oni zawojować narodowi dzikiemu, barbarzyńskiemu, który nie umie budować ani wsi, ani miast, lecz gnieździ się w namiotach.

Polskę nazywa poeta „obieżałym stadem” – jest to aluzja do ucieczki króla Henryka Walezego z kraju. Brak „pasterza” (króla) „ostrożnych psów” (wojska) wykorzystali Tatarzy, napadając na Podole. po przedstawieniu tej tragicznej sytuacji autor zwraca się z gorącym apelem do wszystkich rodaków, aby pomyśleli wreszcie o grożą­cym im niebezpieczeństwie, oraz o zmazaniu hańby jaką ponieśli dopuszczając do napadu Tatarów. Polacy po­winni natychmiast opodatkować się na rzecz zaciężnego wojska, a w razie potrzeby sami stanąć do obrony granic gdyby wojska zaciężne nie sprostały wyznaczonemu zadaniu.

„Skujmy talerze na talary, skujmy,

A żołnierzowi pieniądze gotujmy! (,,,)

Dajmy , a naprzód dajmy! Sami siebie

Ku gwałtowniejszej chowajmy potrzebie”

Pieśń kończy się przypomnieniemznaczenia przysłowia o Polaku mądrym po szkodzie, a także ostrzeżeniem, że jeśli Polacy nie pomyślą zawczasu o grożącym im niebezpieczeństwie, wówczas cytowane przysłowie może ulec zmianie: „Nową przypowieść Polak sobie kupi,

że i przed szkodą, i po szkodzie głupi! …”

6. Pieśń XII

Kochanowski uważa, że cnota jest najwyższą nagrodą dla każdego. Za najwyższą cnotę człowieka uznaje służbę ojczyźnie:

„A jeśli komu droga otwarta do nieba,

Tym, co służą ojczyźnie. Wątpić nie potrzeba”

Autor sądzi, że ten kto służy ojczyźnie zostanie na pewno zbawiony.

7. Pieśń XIX („O dobrej sławie”)

Autor mówi w tej pieśni o powinnościach każdego obywatela wobec własnej ojczyzny, o istocie patriotyzmu. Każdy człowiek powinien pamiętać o tym, że ciało ludzkie ulega po śmierci rozpadowi, a więc każdy powinien usilnie się starać, aby pozostawić po sobie dobre imię. Nie jest prawdziwym człowiekiem ten, co myśli tylko o jedzeniu i piciu, gdyż nie darmo Bóg odróżnił człowieka od zwierząt, dając mu rozum i mowę. Dlatego każdemu człowiekowi powinien przyświecać jeden cel- służba ojczyźnie, w celu zapewnienia sobie dobrej sławy:

„Służmy poczciwej sławie, a jako kto może,

Niech ku pożytkowi dobra wspólnego pomoże.”

Sposoby służenia ojczyźnie mogą być różne, w zależności od własnych możliwości, predyspozycji, wrodzonych talentów. Człowiek obdarzony darem wymowy powinien uczyć swych czytelników porządku, praw ojczystych, umiłowania prawdziwej wolności. Natomiast ludzie posiadający odpowiednią siłę i odwagę powinni z bronią w ręku walczyć z poganami, wrogami ojczyzny. Nawet jeśli trzeba oddać w tej walce życie – zdaniem poety – kiedy jest umrzeć młodo, ale w sposób bohaterski, zyskując sobie wieczną sławę, niż żyć długo i umrzeć w zapo­mnieniu.

Obraz życia na wsi w „Pieśni świętojańskiej o Sobótce”

1.Geneza pieśni.

Utwór został napisany z okazji uroczystości obchodów Nocy Świętojańskiej, która w czasach pogańskich nosiła nazwę Nocy Kapituły (jest to najkrótsza noc). Pieśń została napisana 1570 roku. Utwór składa się z XII pieśni panien, które pięknie wystrojone tańczyły i śpiewały w noc świętojańską w Czarnolesie.

„Pieśń świętojańska o Sobótce” stanowi całkiem odrębne miejsce w twórczości J.Kochanowskiego. Jest to utwór liryczny o charakterze wyraźnie sielankowym. Składa się z krótkiego wstępu, opisującego obchody Sobótki na wsi w wieczór świętojański; potem następują pieśni dwunastu panien. Utwór ten był napisany prawdopodobnie w okresie narzeczeństwa z Dorotą Podlodowską. Pieśń ma charakter pogody, pełen świeżości i wdzięku. obok nuty miłosnej, w poszczególnych pieśniach panien brzmi pochwała życia na wsi, tak dobrze znana z utworu Reja „Żywot człowieka poczciwego„

Poeta podobnie jak Rej sławi pracę rolnika i piękno otaczającej go przyrody. Nie zazdrości on tym, którzy pra­cują na pańskich dworach, szukają bogactwa w zamorskich podróżach, zarabiają w sądach jako obrońcy, lub co gorsza narażają życie dla zysku. Oracz swą pracą na roli zapewni dostatek sobie, rodzinie i czeladzi, tym bardziej, że oprócz plonów z ziemi, zbiera owoce z sadu, miód z barci, a zagroda z jagniątkami dostarcza wełny. Po zebraniu plonów nadchodzi czas błogiego odpoczynku przy ciepłym kominku, pora zabaw towarzyskich, polo­wań, łowienia ryb. Przedstawiony świat jest zbyt piękny, aby był prawdziwy, życie ludu na łonie natury jest upiększone, niemniej jednak niepodważalną zasługą Kochanowskiego jest sięgnięcie do motywów ludowych, przedstawienie ludowego obrzędu Sobótki, wzorowanie wypowiedzi poszczególnych panien na pieśniach ludo­wych, nawiązanie do kultury ludu, klasy wówczas pogardzanej przez szlachtę.

Myśli i uczucia ojca po stracie dziecka wyrażone w cyklu trenów Jana Kochanowskiego

1.Tren – pochodzi od łacińskiego słowa szloch, płakanie. Należy do poezji żałobnej powstałej w Starożytnej Grecji, pieśń lamentacyjna napisana po śmierci ukochanej osobie, rozpamiętująca czyny zmarłego, oraz zawiera­jąca pochowałę. Autorem pierwszych terenów jest Simon Simonides. Czasami tren może mieć formę epitafium (krótkie utwory żałobne pisane na grobach). Jan Kochanowski napisał cykl XIX trenów w 1580 po śmierci nie­spełna trzyletniej córki Urszuli

2. Analiza wybranych trenów.

Tren I Na wstępie pierwszego trenu autor umieszcza inwokację w której prosi wszystkich lamentujących, rozpa­czających (Simonidesa, Heraklita) aby pomogli mu opłakiwać śmierć córki:

„A mnie płakać mej wdzięcznej dziewki pomożecie „

Wyjaśnia, że śmierć zabrała córkę, pozbawiła go w ten sposób wszelkich radości. W trenie tym znajduje się po­równanie homeryckie, gdzie śmierć dziecka porównana jest do smoka, który długo je obserwował, a potem po­rwał. Jako humanista wie, że dziecko już nie wróci. Kończy tren pytaniem retorycznym, w którym wyraża uczucia bezradności, zagubienia. Uczucie rozpaczy pogłębia używając wyrazu „Wszytki”

Tren I i II informuje nas o przyczynie żalu i zagubienia. Są zbudowane na wzorach antycznych (inwokacja, po­równanie homeryckie)

Tren III – w utworze tym przybliża postać zmarłej córki i mówi o jej zaletach takich jak rymy, wdzięczne ukłony.

Tren V – zbudowany jest na zasadzie rozbudowanego porównania honeryckiego, gdzie Urszulka porównana jest do małego drzewka oliwki i nieostrożnie podcięta przez ogrodnika pielęgnującego sad. Tren kończy się pytaniem retorycznym, w którym autor zwraca się do Persefony dlaczego zabrała mu dziecko:

” …. O zła Persefono,

Mówiłaś, że wielu złom dać upłynąć pono?”

Tren VII wspomina ubiory Urszuli, które oddają ojcu żalu. Dalej autor wspomina obrzęd ludowy wyposażania panny młodej posagiem, niestety jej posagiem po śmierci stała się licha sukienka i zbita prosta skrzynka.

Tren VIII Wspomnienia wciąż dręczą i nie dają zapomnieć o ukochanej osobie. Pisze o tym poeta w „Trenie VIII”, rysując dokładny portret psychologiczny Urszulki, która zawsze była wesoła i roześmiana, wypełniała sobą wszystkie kąty domu: „wdzięcznym szczebiotem” zabawiała ojca i matkę. PO jej odejściu nastała straszliwa pu­staka w domu, która potęguje ból rodziców:

„Teraz wszystko umilkło, szczere pustki w domu,

Nie masz zabawki, nie masz rozśmiać się nikomu,

Z każdego kąta żałość człowieka ujmuje,

A serce swej pociechy darmo upatruje”

Tren IX Poeta zaczyna wątpić w mądrość i filozofię starożytnych myślicieli. Spowodowane to jest narastaniem i potęgowaniem bólu.

Tren X Zbudowany jest z pytań retorycznych, w których autor poczyna wyrażać zwątpienie w Boga. Ból powo­duje załamanie wiary. Poeta usiłuje odnaleźć Urszulkę w świecie wyobrażeń różnych religii.

Tren XI Rozpacz poety sięga a zenitu i autor obawia się o utratę rozumu:

Żałości! Co mi czynisz? Owa już oboje

Mam stracić: i pociechę, i baczenie swoje”

Tren XV Poeta poszukuje ukojenia swego żalu

Tren XIX Poeta stara się spojrzeć na życie ludzkie bardziej trzeźwo, stara się znaleźć ukojenie bólu. W tym trenie zjawia się autorowi we śnie jego zmarła matka z Orszulką na ręku i koi jego serce wiadomością, że jego córeczka zaznaje już wiecznej szczęśliwości w niebie, a poprzez swą przedwczesną śmierć uniknęła wielu trosk, cierpień i smutków, które zapewne spotkały ją w doczesnym życiu. Matka poety apeluje do rozsądku, przypomi­nając synowi, że wszyscy ludzie są śmiertelni i każdy ma wyznaczony czas życia i śmierci.

W zakończeniu tego trenu poeta paraduje maksymę Cycerona: „humona humane ferenda” czyli „ludzkie poglądy ludzkie noś„

W myśl tej maksymy należy z godnością przeżywać wszystko to, co człowiekowi może się przydarzyć.

Spokojne i dostatnie bytowanie w Czarnolesie – podzielone między poezję, życie rodzinne i towarzyskie oraz dozór nad gospodarstwem – przerwał wypadek, który zaważył i na podstawie życiowej i na dalszej twórczości Kocha­nowskiego. Zmarła mała, niespełna trzyletnia córeczka poety, najbardziej przez niego ukochana i zapowiadająca – w mniemaniu rodziców – zdolności poetyckie. Kochanowski bardzo głęboko odczuł zgon ukochanej Urszulki. Ból i rozpacz ojcowska znalazły ujście w poezji. Z bólu tego wyrósł cykl XIX wierszy litycznych poświęconych zmarłej, zwany trenami.

Przebieg wyrażeń w „Odprawie posłów greckich” Jana Kochanowskiego

1. Geneza: napisany 1578 roku z okazji zaślubin Jana Zamoyskiego (kanclerza koronnego) z Krystyną Radzi­wiłłówną w Jazdowie pod Warszawą

2. Przebieg wydarzeń:

a) przyjazd posłów jako punkt wyjścia tragedii – prolog

b) Epizod I – rozmowa Aleksandra z Anterem – próba przekupstwa Antenora

c) wystąpienie chóru – pochwała rozumu

d) rozmowa Heleny z panią Starą na temat losu człowieczego (epizod II)

e) Wystąpienie chóru – sposób rządzenia władców:

„Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie….”

f) epizod III – rozmowa Heleny z posłem, który opowiada o przebiegu obrad rady królewskiej o wyniku jej głoso­wania

g) epizod IV -wystąpienie chóru

h) wyznania Ulissesa – zapowiedź klęski Troi

i) wystąpienie IV chóru „O białoskrzydła morska pławaczko …„

j) epizod V – rozmowa Antenora z królem Priamem; ostrzega króla przed wojną i rozkazuje zabezpieczyć granice i zamki

k) wejście Kasandry – zapowiedź zniszczenia Troi przez konia

l) epilog rozmowa rotmistrza z więźniem, który zapowiada przybycie wojsk greckich do wybrzeża Troi.

Pierwiastki polskie w tragedii antycznej pt „Odprawa posłów greckich”

1. Wystąpienie chóru: „Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie”

Słowa te są adresowane do władców. Powinni oni zdawać sobie sprawę z wielkiej odpowiedzialności, jaka na nich spoczywa, mają oni bowiem sprawować opiekę nad całym narodem, mają stać na straży prawa i sprawiedli­wości. Nie wolno im myśleć o własnych prywatnych interesach, zawsze tylko dobro ogółu powinni mieć na uwadze. Poeta ostrzega, że władcy nie są bezkarni, bo chociaż na ziemi nie mają nad sobą zwierzchników czeka ich jednak sąd najbardziej sprawiedliwy sąd boży. Dla tego sędziego nie jest ważne, czy stoi przed nim wielki pan w złotych szatach, czy też chłop w ubogiej siermiędze, każdy zostanie należycie osądzony

2. j. Kochanowski ma na uwadze władców Rzeczypospolitej XVI w

a) krytykuje króla Stefana Batorego, zarzucając mu brak zdecydowania w ważnych sprawach,

b) cała narada królewska przypomina posłów i ich obrady, gdzie podczas obrad często bierze górę prywata po­słów a nie dobro ogółu (Iketaon, Aleksander)

c)w osobie Antenora poeta stawia wzór prawego obywatela, który ma na uwadze dobro pospolitej rzeczy, odsta­wia prywatę na bok

d) polski sposób głosowania poprzez rozstąpienie

e) stukanie laską marszałkowską dla uciszenia

f) wybrzeży Troi bronią starostowie

g) rotmistrz oznajmia przybycie pierwszych galer z Grekami do wybrzeży Troi

WNIOSEK J. Kochanowski jako pierwszy napisał pierwszą w Polsce tragedię osnutą na wydarzeniach antycz­nych: porwania Heleny przez Aleksandra do Troi oraz przybycie posłów greckich i zapowiedź wojny.

Myśli zawarte w utworze aluzje dotyczą spraw politycznych XVI-wiecznej Rzeczypospolitej i to jest najważniejszą istotą utworu.

Poglądy Andrzeja Frycza-Modrzewskiego na podstawie dzieła pt. „O poprawie Rzeczypo­spolitej”

Wśród wielu problemów poruszanych przez publicystów nie brakło też spraw dotyczących organizacji i funkcjonowania państwa. Swoje poglądy na ten temat Modrzewski przedstawił w wielkim dziele pt. „O poprawie Rzeczypospolitej”. Utwór składa się z pięciu ksiąg. Pierwsza z nich nosi tytuł „O obyczajach„. Modrzewski przed­stawił w niej definicję – państwa, jako dobrowolnej organizacji społeczeństwa, powołanej dla zapewnienia jego członkom szczęśliwego i spokojnego życia oraz odpowiednich warunków rozwoju. Publicysta określił w tej księ­dze również istotę i cele państwa, na którego czele winien stać król elekcyjny, wybierany nie tylko przez szlachtę ale i przez chłopów. królowi pomagać w rządzeniu państwem mieliby urzędnicy, pozbawieni przywileju dożywotniego zasiadania na swym urzędzie, w rygorystyczny sposób podporządkowującym się prawom, kontro­lowani przez tak zwanych dozorców. kryteria doboru dostojników państwowych przez króla są całkowicie od­mienne od dotychczasowych – decydować miały fachowe kompetencje i moralna wartość kandydata, a nie pocho­dzenie.

Druga z nich nosi tytuł „O prawach”. Zagadnieniom prawodawstwa poświęcił autor szczególnie dużo miej­sca. Chociaż nie mógł w ówczesnej dobie domagać się równości wszystkich obywateli, zdecydowanie jednak walczył o równość wszystkich wobec prawa. Jawną niesprawiedliwością były dla niego wyroki sądów patry­monialnych i prawo o karze za mężobójstwo, w której to sprawie wypowiadał się już wcześniej czterokrotnie. Wszelkie prawa miała opracowywać specjalna komisja, składająca się z przedstawicieli wszystkich stanów. Za­daniem tej komisji byłoby także powoływać najwyższy sąd państwa, do którego mógłby się odwoływać nie tylko szlachcic, ale chłop i mieszczanin. Tak więc w odpowiednim systemie praw widzi Modrzewski zabezpieczenie doli niższych warstw społecznych. Antyszlacheckie stanowisko Modrzewskiego przejawia się także w przeko­naniu, że państwo powinno sprawować ustawiczny nadzór nad stosunkiem szlachty do chłopów.

W trzeciej księdze, zatytułowanej „O wojnie” Modrzewski wystąpił ze śmiałą i postępową obroną pokoju. Według niego każda wojna jest okrutnym złem i powinno się jej unikać, używając wszelkich możliwych środ­ków. Niesie ona ludziom cierpienie, śmierć oraz deprawację tych, którzy biorą w niej udział. O zapewnienie pokojowego współistnienia między narodami trzeba starać się wszelkimi dostępnymi środkami – poprzez odpo­wiednią politykę zagraniczną, przyjazne stosunki i współpracę gospodarczą. Jeśli jednak mimo tych działań nie uda się osiągnąć trwałego pokoju państwo musi być przygotowane do obrony zagrożonej niepodległości. Udział w wojnie obronnej jest najbardziej zaszczytnym obowiązkiem każdego obywatela.

Księga czwarta „O kościele” spotkała się z ostrym atakiem ze strony kleru, ponieważ autor domagał się zmian i reform wewnątrz Kościoła, jak i uregulowania wzajemnego stosunku kościoła i państwa oraz uniezależnienia go od papiestwa, które reprezentuje obce Polsce interesy.

Modrzewski nie pominął także tematu dotyczącego szkolnictwa. Jest to tematem piątej księgi zatytułowanej „O szkole”. Autor zaatakował w niej przestarzałe metody i poglądy wychowawcze, żąda zmiany programów naucza­nia i udostępniania nauki młodzieży męskiej wszystkich stanów. Modrzewski postulował, aby utworzona zo­stała specjalna instytucja, która by przyjęła z ramienia państwa nadzór nad szkolnictwem. Pierwszym jej zada­niem byłaby reorganizacja szkolnictwa elementarnego i wprowadzenie do nauczania języka polskiego. Celem nauczania ma być przygotowanie ucznia do jak najlepszego pełnienia obywatelskich obowiązków. Modrzewski wyraził też uznanie dla trudnej i odpowiedzialnej pracy nauczycieli, domagając się jednocześnie odpowiedniego ich wynagradzania.

Andrzej Frycz Modrzewski – „Łaski albo o karze za mężobójstwo”

Andrzej Frycz-Modrzewski po powrocie do kraju napisał „Łasi albo o karze za mężobójstwo„. Broszura ta doty­czyła sprawy, w której nie było możliwe znalezienie wspólnego języka ani ze szlacheckim obozem reform, ani tym bardziej z całą ówczesną szlachtą. W utworze tym Modrzewski protestuje przeciwko niesprawiedliwości prawa karnego, które za zabójstwo szlachcica karze bardzo wysoką grzywną (120 grzywien), dożywotnim więzie­niem lub śmiercią, natomiast za zabicie chłopa tylko niewielką karą pieniężną w wysokości 10 grzywien. Prze­ciwko temu nieludzkiemu prawu wystąpił Modrzewski, błagając najpierw Zygmunta Augusta, a potem w kolej­nych dwóch broszurach senatorów, szlachtę, duchowieństwo, wreszcie cały naród polski, by zniesiono to okrutne prawo, by za zabójstwo karano śmiercią, bez względu na osobę zabójcy i zabitego. W warunkach wzra­stającego ucisku chłopów ustawa ta prowadziła do całkowitej bezkarności szlachty wobec chłopów.

Piotr Skarga – „Kazania sejmowe”.

Dzieła pisarskie Piotra Skargi były ściśle związane z jego działalnością religiją, społeczną i polityczną. Naj­ważniejszym dziełem nadwornego kaznodziei są „Kazania sejmowe”. Są one doskonale ułożonym traktatem poli­tycznym o przebudowie państwa polskiego. Jako patriota i katolik autor walczył o przywrócenie jedności re­ligijnej w Polsce, wzmocnienie władzy królewskiej oraz usunięcie krzywd społecznych i praw niesprawiedli­wych. Osiem „Kazań sejmowych” to osiem rozdziałów rozprawy politycznej o najważniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o sposobach ich przezwyciężania.

Pierwsze kazanie „O mądrości potrzebnej do rady” stanowi rodzaj wstępu, wprowadzenia w problematykę. Skarga charakteryzuje choroby, które rujnują państwo. Przewodnią wyślą tego kazania jest twierdzenie, że moral­ność narodu jest warunkiem szczęścia i potęgi państwa. Tak więc najbardziej normalni powinni być ci, którzy stoją na czele narodu.

W kazaniu drugim „O miłości ku ojczyźnie” wylicza sześć chorób, toczących organizm Polski. Są to : brak miłości ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, osłabienie władzy królewskiej, niesprawiedliwe prawa i niekaralność grzechów jawnych. Dalszy ciąg swego kazania poświęca autor pierwszej chorobie, która wynika z chciwości ludzkiej. W sposób sugestywny i wzruszający mówi Skarga o swej miłości do ojczyzny, która jest świętym obowiązkiem każdego człowieka. Z niezwykłą wręcz żarliwością mówca domaga się, aby miłość do ojczyzny była całkowicie bezinteresowna, aby każdy obywatel kochał ją dla niej samej, nawet wówczas, gdy oj­czyzna nie ocenia należycie jego wiernej służby. Atak swój Skarga skierował przeciwko polskim magnatom ,którzy dbając jedynie o swe własne bogactwo i potęgę swych rodów prowadzą do zguby ojczyzny. Autor ostrzega, że upadek ojczyzny, o której interesy nit nie dba jest równoważny z klęską jej obywateli. Skarga przywołuje, często potem spotykany motyw tonącego okrętu, z którym na dno idą wszyscy pasażerowie.

W kazaniu trzecim „O niezgodzie domowej” autor stwierdza, że rodacy, dzieci jednej i tej samej ojczyzny po­winni się zgadzać, ponieważ łączy ich jedna religia, nakazująca miłość bliźniego, ten sam władca, takie same prawa i swobody obywatelskie, sądy, sejmy koronne i trybunały. Niestety tej zgody, szczególnie na sejmach nie ma, i fakt ten budzi lęk o przyszłość umiłowanej ojczyzny.

Kazanie czwarte i piąte „O monarchii i królestwie” publicysta przedstawia osłabienie władzy królewskiej. Skarga uważa, że najlepszą postacią rządu jest jednowładztwo, którego nie można jednak utożsamić z absolutnym samowładztwem. Państwem powinien rządzić król, przy pomocy mądrej rady, złożonej z przedstawicieli narodu. Poddani winni są swemu królowi szacunek i posłuszeństwo. Natomiast „złota wolność szlachecka”, która tak chlubi się szlachta polska prowadzi do anarchii, a stąd już prosta droga do upadku państwa.

W kazaniu szóstym „O monarchii i królestwie” publicysta przedstawia osłabienie władzy królewskiej. Skarga uważa, że najlepszą postacią rządu jest jednowładztwo, którego nie można jednak utożsamić z absolutnym samo­władztwem. Państwem powinien rządzić król, przy pomocy mądrej rady, złożonej z przedstawicieli narodu. Poddani winni są swemu królowi szacunek i posłuszeństwo. Natomiast „złota wolność szlachecka”, którą tak chlubi się szlachta polska prowadzi do anarchii, a stąd już prosta droga do upadku państwa. Wolność szlachecka jest w istocie pozorna, ponieważ szlachta uzależniona jest od magnatów, którzy rywalizując między sobą prowadzą ojczyznę do upadku.

„Prawa niesprawiedliwe” przedstawione w kazaniu siódmym stanowią piątą chorobę Rzeczypospolitej. Po­dobnie jak Andrzej Frycz Modrzewski, tak i Piotr Skarga stwierdza, że bez praw sprawiedliwych nie ma praw­dziwej wolności. Następnie autor wylicza niesprawiedliwe prawa, zaliczając do nich także prawo o mężobój­stwie, które jest jawnie krzywdzone w stosunku do chłopa, dla którego żąda wolności osobistej, chociaż podobnie jak Modrzewski akceptuje stany społeczne.

Kazanie ósme nosi tytuł „O niekaralności grzechów jawnych„, czyli o szóstej chorobie państwa polskiego. Autor przedstawił w nim wszystkie, najgorętsze uczucia patriotyczne – miłość do ojczyzny, oburzenie na jej złych synów, niepokój o losy Rzeczypospolitej i nadzieję, że dobry Bóg ustrzeże Polskę od zguby. Skarga do „grzechów jawnych” zalicza: brak sprawiedliwego i natychmiast działającego wymiaru sprawiedliwości, mężo­bójstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majętności, zbytki, kradzież dobra pospolitego, wyzysk sierot przez. złych opiekunów.

„Kazania sejmowe” Skargi są najszlachetniejszym dziełem polskiej literatury politycznej XVI w. Wyra­ziła się w nich cała osobowość twórcy, człowieka wielkiego serca i wielkiego ducha, który całe swe życie poświęcił trzem ideałom: miłości Boga, miłości Kościoła i miłości narodu. Obdarzony wspaniałą wymową jako kaznodzieja wywierał wpływ na słuchaczy.

W obrazach pełnych grozy i napięcia dramatycznego roztaczał wizję upadku państwa i jego ostatecznej katastrofy, jeśli naród nie opamięta, win i błędów nie poprawi.

Dzieła Modrzewskiego, rozpaczliwy głos Skargi nie wywierały najmniejszego wpływu na postawę rodaków – Polska toczyła się w przepaść, aż do rozbiorowej katastrofy. „Kazania sejmowe” pozostają jednak nieprześcignionym wzorem sztuki oratorskiej, odwagi obywatelskiej, są dowodem mądrości i miłości do oj­czyzny ich autora.

Obraz niedoli chłopów pańszczyźnianych na podstawie sielanki Szymona Szymonowica pt. Żeńcy”

Sielanka – utwór poetycki średnich rozmiarów, obrazujący życie wieśniaków na tle ukazanej przyrody.

Sielanka artystyczna – miała początek w Starożytnej Grecji i Rzymie. Tworzyli ją Teokit i Wergiriusz. Na tle wiejskiego krajobrazu odtwarzali oni życie pasterzy i rybaków

Sielanka konwencjonalna (umowna) Tworzył ją w Starożytnym Rzymie Wergiliusz. Przedstawił w niej paste­rzy o wyszukanych imionach: Laura, Diana, Filon pod którymi kryły się damy i młodzi arystokraci. Baranki w tych sielankach były białe jak śnieg, miały na szyi kokardki i pasały się na wiecznie zielonej murawie. Ponieważ był to obraz wsi i pasterzy nie realistyczny ale sztuczny, umowny stąd tego typu utwory nazywamy sielankami konwencjonalnymi.

Najbardziej oryginalną sielanką o tematyce życia wiejskiego jest utwór Szymona Szymonowica pt. „Żeńcy”. Autor przedstawił w niej realistyczny obraz z życia wsi pańszczyźnianej. Jest on jednak inny niż w „Pieśni święto­jańskiej o Sobótce” Jana Kochanowskiego oraz w „Żywocie” Mikołaja Reja. Życie wiejskie w obydwu przypad­kach zostało jednak przedstawione w sposób wyidealizowany. Autorzy wyżej wymienionych dzieł nie dostrzegali ciężkiej doli pańszczyźnianego chłopa. Natomiast Szymon Szymonowic dostrzegł i przedstawił ciężką dolę pańszyźnianego ludu, który pierwszy raz doszedł do głosu właśnie w tym utworze. W sielance występują dwie młode, wiejskie dziewczyny, odrabiające pańszczyznę pod nadzorem ekonoma. Jedna z dziewcząt Oluchna skarży się, że muszą pracować do południa bez wytchnienia. Pietrucha ostrzega ją, aby nie narzekała zbyt głośno i nie drażniła w ten sposób pilnującego ich ekonoma. Potem zaczyna ona śpiewać piękny hymn do słońca, charak­teryzując jednocześnie stosunek ekonoma do pracujących ludzi. Słoneczko tylko od czasu do czasu zachmurza się, a czoło złego ekonoma jest zawsze zachmurzone, toteż trudno mu będzie znaleźć żonę, chyba, że zdecyduje się na wstrętną babę o czterech zębach. Pietrucha umie jednak szybko zmienić ton swej wypowiedzi. Czyni to wówczas, kiedy ekonom zbliża się do nich z nahajką. Wcześniej pobił Maruszkę, która będąc chora nie mogła sprostać tempu pracy innych pracujących kobiet. Sprytna dziewczyna pozornie kontynuuje swą pieśń, ale teraz prosi sło­neczko o to, aby nauczyło ekonoma, jak należy postępować.

Utwór „Żeńcy” nie jest typową sielanką, przedstawiającą idealistyczny obraz życia na wsi. Przeciwnie, Szymon Szymonowic ukazał całą prawdę o ówczesnych stosunkach społecznych. Ukazał wielką niesprawiedliwość spo­łeczną.

Mikołaj Sęp Szarzyński jako przedstawiciel i twórca z pogranicza epok.

„Sonet IV” – „O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem”

W tym utworze autor opisuje nam stosunek duszy do otaczającego nas świata. Ciało porównuje do siedliska grze­chu, które pragnie bogactwa, władzy, sławy i rozkoszy. Natomiast tęsknoty duszy są trudne do zaspokojenia, po­nieważ celem jej pragnień jest Bóg i zjednoczenie z nim. Autor przedstawia wewnętrzne zmagania, walkę sprzecznych dążeń, wchodząc w ten sposób w obręb problematyki filozoficznej. Świat ulega ciągłym zmianom, a zmienność ta jest także udziałem człowieka, który ciągle szuka w samotności właściwej drogi, wciąż walczy z własnymi słabościami.

Sonet jest to wiersz liryczny o bardzo ścisłej budwkie, zbudowany z czterech zwrotek. Pierwsza i druga są czte­rowersowe o rymie abba (mają charakter opisowy). Dwie końcowe są trzywersowe o charakterze refleksyjnym. Rymy obce, cdd. Sonety spopularyrozał w XIII wieku Petrarka („Sonety do Laury„) a w Polsce forma ta znana Ko­chanowskiemu i Sępowi.

„O nietrwałej miłości reczy świata tego”

W tym sonecie ciało musi dogadzać duszy. Dba ona tylko o dobra ziemskie takie jak bogactwo, złoto, władza, pieniądze – jednym słowem to co najlepsze, wygodnickie. Jednak autor mówi, że materialne dobra są nietrwałe i kończą się ze śmiercią ciała, toteż w życiu powinno mieć miejsce tylko miłość. Może ona doprowadzić do szczę­ścia duszy, kosztem ciała.

PODSUMOWANIE Człowiek wg. M Sępa Szarzyńskiego jest ułomny i słaby. Walczy z szatanem, ciałem i poku­sami świata. Walka sprzecznych pragnień powoduje słabość istoty ludzkiej, która polega na tym, że :

a) pożąda dobra – ale jest skłonne go grzechu i upadku,

b) heroicznie walczy z przyrodzonymi słabościami ale to powoduje brak upojenia i ciągły niepokój

W człowieku ścierają się dwie postawy, dwa ideały, dwa światopoglądy:

a) ideał życia świeckiego

b) ideał życia duchowego.

Walka człowieka na ziemi kończy śmierć, która wiedzie ku ostatecznemu pocieszeniu. Wiara w człowieka i w jego siłę to cecha renesansowa. Wieczny niepokój człowieka, zwątpienie w sens życia – cecha baroku. Cechy baro­kowe również uwidocznione są w stylu utworów